Tuesday, November 25

BULAK SA BUKID MAYAPAY



Mao pay pagsubang sa adlaw sa bukid sa Mayapay nga nanghuy-ab. Nagpaalisngaw kini sa iyang kainit. Nindot tan-awon ang mga dahon sa mga kahoy nga among giagian kay nagdula man usab ang hangin sa palibot niini. Nikabat nag mga usa ka oras ang among biyahe, padulong sa ilalom sa bukid. Bugnaw ang hangin nga nigakos kanako. Ang mga higante nga mga kahoy sa agianan, makalilisang tan-awon. Magsige man gud og istorya si Yaya Pati kanako bahin sa mga kahoy sa gakit nga taw-an. Nakasab-an na gud siya ni Mama kay tuotuhoon na kuno kaayo ko karon tungod sa pagpunay sa pagpaminaw sa akong yaya nga si Nanay Pati.

Nisubay ang awto ni Papa sa lapokon nga dalan. Naglingkod ko sa likod sa bakukang nga pula samtang ang langyaw nga pari, nagpahimutang sa atubangan. Bisag gamay kining among gisakyan nga Volkswagen, hanas kini ug bulhot. Naanad na man gud ning among sakyanan kay matag Dominggo sa niaging duha ka tuig, wala mi mosipyat sa among pagbisita sa kalasangan dinhi sa bukid sa Mayapay.

Si Papa maoy doktor sa kampo sa kompanya sa Nasipit Lumber nga nahimutang sa kalibonan sa Mindanao samtang si Father Peter, mao ang pari sa among parokya. Ako maoy ilang gihimo nga gamay nga nars ug sekretarya matag Dominggo. Kaming tulo maoy pinakasuod nga higala dinhi sa among katilingban. Sa pagkatinuod, kuyog-baboy ra ko ni Father Peter ug sa akong Papa nga bisag asa moadto, nagtakin sa iyang kamanghuran nga anak.

Matag adlaw, tipunon ni Papa ang mga tambal nga gihatag sa iya sa mga ahente didto sa ospital. Si Father Peter usab, nagsigeg pangayo sa biya nga mga sinina ug sa mga de-latang pagkaon kang bisan kinsa. Inig-abot sa adlawng Domingo, mokagiw dayon ming tulo sa kalasangan kay mangadto mi sa naghulat namo nga mga higala sa bukid. Nangasuko na gud ang mga tawo kang Father Peter kay makausa ra man ang iyang misa matag Dominggo. Unya, magdalidali pa gyud ni siya kay naghulat man ming duha ni Papa sa iya. Matud pa sa uban, napulo ka minutos na lang ang misa karon kay molakaw na man dayon ang maong pari. Si Papa usab nga beinte kwatro oras unta mahimong tawgon sa iyang mga pasyente, mahanaw inig adlaw sa Dominggo. Samtang ako, dili na makigsabot sa akong mga kadula niini nga adlaw.
Karong adlawa, nagpadulong ming tulo didto sa usa ka tribo sa Manobo nga nagpabilin lang gihapon sa lasang sa among palibot. Nianam-anam og lukso ang akong kahinam kay sa miaging duha ka Dominggo, adunay talagsaon nga nahitabo kanako. Paglabay sa pipila ka oras nga pagdrayb, nihunong si Papa atubangan sa pinakadakong gakit nga among naagian.
” Mao na gyud ni, this is it!”, pulong pa ni Father Peter nga bisag magbinisaya, langyaw lang gihapon paminawon ang iyang mga pulong.
” Ingon si Datu Manpatilan, ang pinakadako kuno nga gakit, mga sientosingkwenta ka kilometro gikan sa kampo” sumpay ni Papa, dungan sa padaplin sa bakukang nga pula.
Wala na ko mosabat sa ilang istorya kay ganahan na ko mogawas sa sakyanan. Naminhud na baya ang akong bitiis sa paglingkod sa among gamay nga awtog dugay. Wala sab koy kalibotan unsa’y ilang gihisgotan. Naghulat mi didto sa pipila ka minutos ug sa wala magdugay, nakadungog ko sa lanog nga tingog sa usa ka budyong. Gitubag ra ba kini sa nahigmata nga bukid. Taudtaod, nitokar usab ang nagdahunog nga tambol. Hinay kini sa primero apan nagdali na sa kadugayan.
Didto sa hawan sa likod sa maong gakit, nikalit pag-abot ang kadaghanan. Nidako ang akong kalimutaw sa akong nakit-an kay nikalit pagpanggawas ang pipila ka mga babaye, lalaki ug mga bata. Ang uban nga mga tribu man gud, adtoon man namo sa ilang mga pinuy-anan. Dili pareho ani karon nga mao rag mga kahoy sa kalasangan nga nahimong mga tawo. Ligdong pa gyud nga mga Manobo ang tribu ni Datu Manpatilan. Aduna’y nakaingon sa iya sa binuhatan ni Papa ug ni Father Peter. Tungod sa Cholera nga nipagan sa pipila niya ka mga tawo, napugos kini siya pagpangayog tabang.
Kasagaran sa ila, nagbahag lang ug wala ko kasabot sa ilang sinultian. Niduol si Datu Manpatilan kang Papa ug Father Peter. Siya ra diay ang kahibalo magbinisaya sa ila. Niatubang siya pagmando sa iyang ginsakpan ug kalit nga nahilom silang tanan. Apil ang bukid nahilom. Taodtaud, naglinya ang mga Manobo atubangan sa kang Papa ug Father Peter nga nagpagawas sa ilang mga tambal, sinina ug pagkaon. Gipagawas usab nako ang akong lapis ug librito.
Ako maoy gibatunan sa pagsulat sa mga ngalan ug edad sa mga pasyente nga ipatik didto sa librito. Lakip na usab niini ang paglista sa ilang mga sakit ug sa mga tambal nga ihatag ni Papa. Naanad na ko pagpangutana pinaagi sa usa ka interpreter. Hanas nako molista sa ilang mga ngalan nga walay apelyido. Dili na ko matingala kung inig pangutana sa ilang edad, wala silay petsa nga ikasulti. Giingnan ko ni Papa nga kon natawo kini sila sa pagtakdol sa buwan nga bugnaw, Disyembre ang buot ipasabot niana. Kung moingon nga nagbaga ang adlaw sa ilang adlawng natawhan, buwan kana sa Mayo o Abril. Banabanaon dayon ni Papa ang ilang edad pinaagi sa ilang mga pamayhon, han-ay sa ngipon sa ilang baba ug mga katarak sa ilang mata.
Usahay, magpainom sab ko sa mga bata sa tambal batok sa bitok. Kahibalo na ko nga kasagaran sa ilang mga kabataan, mangamatay tungod sa Malaria. Gawas, niini, peligro sab sila sa sakit nga Cholera ug Amoebeasis kay bisan asa ra man sila nga suba mokawos sa tubig. Nagkayuring ang binisaya ni Father Peter sa pagpaningkamot, pagtudlo sa ila nga initon ang ilang tubig nga ilimnon. Ingon man, nagsige sab siyag dala sa mga tsinelas para sa mga bata nga malipayong naglaroylaroy sa lasang nga nagtiniil. Walay kahadlok sa bitok ang mga tawo dinhi. Kadaghanan sa ilang mga bata, dagkog tiyan. Matud pa ni Papa, dulaan sa mga gagmayng bata ang ilang mga bitok sama sa akong pagdula sa lastiko. Pero usahay, dili ko motuo ni Papa ug Father Peter kay magsige man sab na silag dyaga-dyaga sa ako.
Didto sa linya sa mga sakop ni Datu Manpatilan, adunay bata nga pareho kadako sa ako nga nilapas sa utlanan. Naghinayhinay siya pagduol sa akong nahimutangan, nagtangag sa mabolokon nga bulak ang iyang kamot. Iyang gihatag sa ako ang talagsaon nga bulak nga anggid sa langgam. Ang pako niini lalum ang pagkaberde samtang ang korona, asul ug pula. Ang batang babaye nagsul-ob sa saya nga pareho kamabolokon sa bulak. Wala siyay sapot sa taas. Ugaling, aduna siyay pipila ka kwentas nga nihugot sa iyang liog. Gama kini sa bronse, ingon man ang mga dagko ug lingin nga ariyos nga nagbitay sa iyang dunggan. Bisag nagkabulingit, matahum ang akong bag-ong hikaplagan nga amiga ug tabonon ang iyang panit.
Gikaptan ko niya ug gihinay pagbitad pahilayo sa kadaghanan. Iya kong gidala didto sa kalibunan nga napuno sa mga bulak susama sa ako nang gikaptan karon. Nanglingkod ming duha atubangan niining gamay nga paraiso ug naminaw sa mga dahon nga gihuyop sa hangin. Wala mi nag-istorya, pareho sa mga alibangbang dinhi. Niining pila ka gutlo, nakighiusa mi sa kalasangan.
Taodtaud, nadungan nako ang tingog ni Papa.
”Luzviminda, Asa ka?”
Nitindog ko gikan sa dako nga bato nga among gilingkoran ug nisunod sa ako ang akong bag-ong higala. Nagkaptanay ming duha, nibalik mi didto sa hawan diin nanambal si Papa unya nagtudlog hygiene ang nagkayamukat nga si Father Peter.
Sa niaging Dominggo, pagbalik namo sa lasang, didto sa may punoan sa gakit, wala nako hikit-i ang akong higala. Nahanaw usab ang mga bulak didto sa kalibonan dapit sa wanang. Ang nahibilin, mao na lang ang mga amang nga alibangbang. Bisan sa naglinya nga mga Manobo sa akong atubangan, wala nako nakit-i ang bulak sa Mayapay. Busa, karong adlawa, samtang nagsakay ko sa awto padulong sa dakong gakit sa kilometro 150, doble ang akong kahinam.
” They brought the daughter of the Datu to the camp hospital last week but it was too late”, sugid pa sa akong Papa kang Father Peter.
“This anopheles mosquito is a pest! It is everywhere in the forest,” tubag usab ni Father Peter.
Nasakpan nako silang duha nga nilili kanako sa samin atubangan sa awto. Nalimot siguro sila nga kasabot kog iningles. Gipugngan nako ang mga luha nga gustong motulo gikan sa akong mga mata. Dili ko gusto nga mohanap ang akong panan-aw samtang nagpangita ko sa bulak sa Mayapay.
Daghan na ang panghitabo sa nilabay nga treinta ka tuig. Si Father Peter, ang taga-Holland nga suod sa akong Papa, niuli na sa ila. Gipetisyonan siya ug gipahawa sa mga tawo sa among parokya kay kuno, wala man siyay gana magmisa. Si Papa na lang ang nahibilin didto sa bukid sa Mayapay. Samtang ako, nieskwela sa Manila ug nigradweyt na sa pagka Doktora.
Lima na katuig ang nilabay sukad sa akong paghuman sa medisina karon ug dinhi na ko sa Manila nagpuyo. Ang akong trabaho isip mananambal sa mga bata dinhi sa St. Luke’s Hospital, maayo man sab. Aduna koy sekretarya nga molista sa mga ngalan sa akong pasyente nga adunay mga apilyedo. Igo-igo usab ang bayad nila sa ako. Naa ko’y condominium sa Makati kuyog sa akong uyab, kinsa dunay maayo nga trabaho isip usa ka plastic surgeon.
” Luzviminda, buhata ang makapahimsog sa imong kasingkasing, dili ang makapabug-at sa imong bulsa” matud pa ni Papa sa ako dihang nigradweyt ko isip doktor sa medisina.
Bug-at na ang akong bulsa karon apan ang akong kasingkasing mao ra mag dili himsog. Pagbiya nako sa Mindanao sa una, nahinangop ko sa kinabuhi dinhi sa Manila. Sa semento nga mga balay, lapad nga mga tindahan, sa kadaghan sa kalingawan ug nagkalainlain nga mga tawo, dinhi sa dakong syudad. Nawad-an kog gana mopauli sa amo diin ang kadalanan, lapokon lang gihapon. Sa dihang nitungtong na ko sa eskwelahan sa medisina, panagsa na lang gyud ko mopauli didto hangtod nga nigradweyt ko.
Sa dihang nilarga si Father Peter kaniadto, nagpanuigon pa lang kog kinse anyos. Ang nahimong komite sa pagpalarga sa iya mao si Papa, ako ug ang dyanitor sa ospital nga si Noy Felix. Nagpahimo si Papa sa streamer nga miingon ”Bon Voyage, Father Peter Scheuerss”. Ako ug ang pungkol nga si Noy Felix maoy naggunit sa maong panapton didto sa paluparan sa Butuan City. Naggaksanay si Papa ug si Father Peter ug wala sila maulaw sa pagpakita sa tanan nga nagtulo ang ilang mga luha. Niining tungora, nikuyog usab sa amo si Mama. Gilamano ni Father Peter ang kamot ni Mama.
” Ma’am, Please take care of Doctor” matud pa sa pari.
“Yes, Peter”, tubag usab ni Mama nga irihis ug dili Katoliko.
Si Mama ug si Father Peter kanunay magkukabildo bahin sa politika ug World History. Magsige sab pagreklamo si Mama nga kung babaye pa kuno si Papa, biyaan na siya niini kay magpuyo na sila ni Father Peter. Hugot ang panaghigalaay ni Papa ug ni Father Peter. Ang duha ka binuhat naghugpong sa ilang tinguha sa pagtabang sa ilang isigkatawo. Mao ra kinig usa ka panaad nga lupig pa sa kasal sa magtiayon. Sa wala damha, adunay niusbong nga kompetensya batok ni Mama og Father Peter. Nag-ilog sila sa matag Dominggo ni Papa. Isip usa ka rebelde, dili gyud si Mama mokuyog sa amo bisag pugson siya. Dili sab siya mosimba kay kuno Aglipay man siya, dili Katoliko.
” I hope you will go with him to the mountains now”, padayon sa pari.
“ I know that you will always be with him on Sundays, Peter, even if you are somewhere in this world, Don’t worry,” nagkatawa nga tubag ni Mama.
Nitingsi si Father Peter nga niggakos kang Mama. Daghan usab nga gabii didto sa among balay nga makatulog na lang ko, nag-istorya pa gihapon sila sa among pantawan. Mao kana ang ilang komedya sa usag-usa. Ang pari motahod kang Mama ug tawgon kini niya ug Ma’am samtang si Mama dili gyud patabanan ug Father, inig sangpit niini sa pari. Didto sa amo sa bukid sa Mindanao, walay makasabot sa ilang kukabildo. Si Papa usab, maminaw lang ug magpahiyum.
”Ma’am, I am sure you know that without you and Doctor, my life here would have no meaning”, tubag pa sa pari.
“ Peter, if you don’t stop now, your plane will leave you” sumpay ni Mama.
“Ma’am, That’s why I like you, you don’t waste time, you just go straight to the point”
Nagkatawa nga tubag ni Father Peter ug nigakos siya kang Mama, Papa, Noy Felix ug sa ako usab. Nisulod kini sa gamay nga paluparan sa Butuan ug walay lingilingi nga nisakay sa eroplano.
Paglarga sa pari, nagpadayon si Papa pagpanambal ug pagdala sa daan nga mga sinena ug de-latang pagkaon matag Dominggo, didto sa mga Manobo nga naglibudlibod sa bukid sa Mayapay. Gawas sa ako, mokuyog na si Noy Felix ug si Mama sa iya. Si Father Peter usab nagpadalag sakyanan nga Volkswagen Dune Buggy gikan sa Europa. Iya kining gipangayo sa Medical Mission Action (MEMISA), usa ka katoliko nga organisasyon dito sa Holland. Magsige sab siyag padala sa ukay-ukay nga mga sapot kang Papa. Bisan nilakaw na ang pari, nabuhi pa gihapon ang ilang gisugdan ni Papa nga pribadong misyon sa amoa. Ubay-ubay usab ang mga dagko nga mga kompanya sa parmasyotika nga gustong motabang kang Papa apan si Papa ug Father Peter dili gusto nga ipadayag sa publiko ang sakripisyong ilang gihimo para sa ilang isigkatawo. Dili man usab motabang ang mga parmasyotika kung dili kini mapatik sa basahon mao nga nagpadayon silang duha nga walay tabang ni bisan kinsa.
Paggradweyt nako sa medisina, gipadal-an kog sulat ni Father Peter gikan sa Holland. Matud pa niya, kung mahimo, tabangan nako si Papa didto sa Mindanao. Ako kunong sutaon og unsa gayud ang tumong sa akong kasingkasing unya ako kining sundon. Karon, sa edad nga otsenta, tua na si Father Peter nagpuyo sa Limburg, Holland. Matud pa niya sa ako, kung moanhi ka sa Holland, pangitaa ko sa syudad sa Limburg, sa balay sa nagdugo nga kasingkasing. Bag-o lang nakadawat si Papag sulat gikan sa Holland nga si Father Peter, aduna nay sakit nga Parkinson’s disease busa dili na kini makasulat o makapadayon sa iyang pagtabang kang Papa.
Nagdungan mig gradweyt sa akong uyab dinhis Manila sa tuig milnuebe-sientos-otsenta’y-siete ug tuod man, gisunod nako ang pangayo sa akong kasingkasing. Nagpabilin ko sa Manila ug nahimong pediatrician. Si Hector, ang akong uyab, nahimong inila nga plastic surgeon. Nahisakop mi sa henerasyon nga ginganlag Yuppie Generation. Medyo hanap na sa akong panumduman ang akong kinabuhi sa Mindanao sa una. Aron dili ko makonsyensa kang Papa, nagsige kog padala sa mga tambal nga sample gikan sa mga ahente sa iya. Pero kagabii, sa wala damha, nagdamgo ko sa bulak sa Mayapay ug sa mga uban nga panghitabo kaniadto, dugay na ang panahon nga milabay.
”Minda, ma-late na tayo sa clinic, ano bang iniisip mo diyan?”
Nadistorbo ang akong munimuni sa dihang nitingog si Hector.
” Wala, tayo na.”
Dalidali nakong tubag dayog tindog sa lamesa diin naglatag ang among lamian nga pamahaw. Nagdungan mi sa pagsakay sa elevator pagkanaog og pagtultul sa among Mercedes Benz, didto sa parking lot sa among condominium. Wala koy gana sa pag-istorya kang Hector sa sakyanan. Sigurado ko nga ang among istorya mao ra pirmi. Pila ang iyang kita matag adlaw ug ang mga sikat nga artista nga nagparetoke sa iya. Niadtong higayona, adunay lain nga gipangita ang akong dughan.
Giuna ko niya paghatud kay ang iyang clinic tua man sa usa ka high rise buliding sa Makati Avenue. Samtang nagpaingon mi sa St. Luke’s, nahimuot ko nga nakahinumdum sa pula nga bao nga maoy among sakyanan sa Mindanao sa una.
Wala koy ikasulti nga maot bahin ni Hector. Anak siya sa usa ka postmaster didto sa Inabanga, Bohol. Ambisyoso kaayo siya nga mahimong doktor ug hangop kaayo siya sa kwarta. Duha katuig na mi nga nag live-in dinhi sa Manila ug nakabisita na pud mi kas-a didto sa bukid sa Mayapay. Tungod kay intelehente man siya, nahimo nako siyang idolo sa eskwelahan sa medisina. Mapinanggaon sab siya sa ako ug wala siya’y bisyo. Makausa, dihang ako siyang giingnan nga adto mi manambal sa Mindanao, nitaas ang iyang kilay. Wala na lang ko motubay niini nga butang. Apan karong adlawa, gilamoy ko sa akong munimuni bahin sa bukid sa Mayapay. Maayo untag niundang na lang ang panahon niadtong mga gutloa sa akong pagkabata. Gaan kaayo ang akong kasingkasing kaniadto sa Mindanao. Matag Dominggo, mosayo mi sa pagmata, mamahaw, mohapit kang Father Peter unya mokagiw sa bukid diin naghulat ang mga Manobo nga maoy nagpabilin nga ligdong nga Pilipino. Nakahinumdum ko sa istorya sa akong Papa ug ni Father Peter nga ang mga Manobo kuno, naglibutlibot sa kabukiran sa Mindanano, sa sulod sa labaw pa sa kuatrosientos katuig. Halos wala sila’y pakiglambigit sa kalibutan gawas sa ilang lasang nga pinuy-anan. Gikan sa ilang pagkatawo, naminaw sila sa mga istorya sa ilang mga katigulangan nga gipasapasa sa matag henerasyon. Mao kini ang nakalahi sa ila sa mga Pilipino nga nigakos sa kultura nga gidala sa mga langyaw dinhi sa atoa. Usa sa ilang hingpit nga pagtuo mao nga ang usa ka tawo nga mogawas sa iyang pagsimba sa kinaiyahan, dili na gayud matawag nga usa ka Manobo.
Naundang na usab ang akong munimuni pag-abot nako sa pultahan sa akong opisina. Pagsulod nako, daghan na ang mga pasyente nga naghulat sa ako. Gisul-ob nako ang akong puti nga blusa og nilingkod ko sa akong lingkuranan. Nitingog ang akong intercom unya nadungog nako ang akong sekretarya.
”Doktora, Papa nyo ho, nasa linya”
Akong gipunit ang telepono. Saisenta’y otso na ang edad sa akong Papa karon. Dili na siya kaadto pirmi sa bukid sa Mayapay apan tultulon gihapon siya sa mga nahibilin nga mga Manobo sa amo. Niretiro na siya sa kompanya nga iyang gitrabahoan sa una. Ang iyang gamay nga klinik tupad sa among karaan nga balay, abri pa gihapon. Mga charity cases ang kasagaran sa iyang mga pasyente.
” Luzviminda, kumusta!”
”Maayo man Pa, nanawag lagi ka?, pangutana nako.
” Naa koy pasyente diri nga dose anyos, kinahanglan i-airlift sa Manila” padayon ni Papa.
” Naunsa man diay siya?”
” Ambot og unsay nahitabo nga gikaon man sa makina ang iyang buhok, nagkinahanglan siguro ni siya ug lobotomy. Nalabnot ang iyang bagulbagol” tubag ni Papa.
” Nia na mi sa paluparan sa syudad sa Butuan, padal-i mig ambulansya sa paluparan sa Manila. Nahurot na ang akong kwarta sa plete sa eroplano”
Wala ko katingog dayon. Kini sa Papa, wala gyud mausab. Imbis na siya ang manukot sa mga pasyente, siya man hinuon ang mogasto para kanila. Maayo galing kay negosyante si Mama. Dili unta siguro mi makaeskwelag tarong, apan pinangga man siguro si Papa sa kinaiyahan kay haruhay man ang iyang kinabuhi ug makit-an sa iyang dagway nga kontento siya.
” Luzviminda, bayran ra tika. Ayawg kabalaka. Apo ning bataa ni Datu Manpalitan. Dose anyos nga batang babaye. Kahinumdum ka pa sa ila ?’’
‘’ Pa, nanawag na ang akong sekretarya sa ambulansya nga mosugat sa inyo, unsay oras mo moabot dinhi?”
Sa wala damha, nibus-ok ang akong kasingkasing. Mao ra man gud og nakit-an na nako karon ang dalan padulong sa bulak sa Mayapay nga dugay na nakong gitalikdan. Nitindog ko kay gusto kong mouban sa ambulansya nga mosugat kang Papa ug sa iyang pasyente nga apo ni Datu Manpatilan.
” Lita, tugon nako sa akong sekretarya, sabihin mo sa mga pasyente na meron akong emergency case na sunduin sa airport”
Unya, nanawag ko sa ambulansya nga maghulat sila sa ako, kay niadtong higayona, hugot ang akong tinguha pagsubay na usab sa dalan padulong sa bulak sa Mayapay.

kataposan

Sunday, October 26




PAGLABAY SA PITO KA TUIG UG NAPULO KA ADLAW

Nahurot na ang maoy
nga mora ug burluloy
nga gisul-ob nako
sa akong liog
apan bisan pa man
og akong hubuon kay ilisan
sa bag-ong kwentas
nga gigasa sa ako
sa bag-ong
hikaplagan nga lilo
dili gihapon mahanaw
ang sidlak sa
imong kwentas
hinoon nituok kini
sa naghuot kong
kasingkasing
Hilabi na gayud
og mobisita ang sumad
sa dihang nasamad
kining balatian
nga hangtud karon
paglabay sa pito
ka tuig, napulo ka adlaw,
lima ka oras
ug pito ka segundo


Wala pa gayud tubui
ug kabahong.

Ang hulagway sa ibabaw gikan sa sine nga "Pagbalik"

Tuesday, October 14

PAGLABAY SA PITO KA TUIG




Nisubang lang gihapon
ang nanghuy-ab nga adlaw
nibundak ang sadya nga ulan

Ang suba mao ra gihapon
og bitin nga nikamang
padung sa dagat nga nagsalimuang

Ang hangin sama kaniadto
magul-anon kay nakapanimaho
sa gugmang masulob-on

Ikaw, nilupad na kuyog
sa langgam nga nagsaulog
sa kinabuhing gianod sa sulog

Samtang ako, ania
naghandum lang gihapon sa
pagdagkot nimo sa sigarilyo

nagbasa sa imong libro
samtang naghulat
sa pagbulhot nimo sa aso.

Ang hulagway gikan sa sine nga "Ang Pagbalik" (Homecoming)

Thursday, October 9

BAG-O NGA KARAAN




Sige lang tang gabalikbalik
Niining atong mga palabtik
bahin sa tanang mga gitikgitik
ning kinabuhi nga gisugdan
matud pa nila, sa Big Bang-

Pericles, Pope ug Parnasus
Dryden, Decorum, Dionysius
ug uban pang mga butang
nga nahisakop sa panumduman

Bag-uhon na kaha nato ang kinaraan
nga mga hisgot ning kalibutan
nga dugay nang nitambling sa higdaanan
magtukod na lang ta og bag-ong taytayan
kay basin pa diay sa katapusan
ang himaya ato ra gyung makaplagan.


*Ang hulagway gama sa manunulat

DAG-UM SA KILOMKILUM




Matag adlaw
sa kilomkilum
ang panganod modag-um

Matag adlaw
sa kilomkilum
ang mga gangis magkanayon

Sa kalibutan
nga daw masulob-on
ug mga sapa nga lawom

Sa kalibutan
nga atong naangkon
dugay na nga panahon

Apan ang pultahan
nga gitabonan
ning kilomkilum
nagtangag ug paglaum

Gama kini sa bulawan
ug ang iyang pantawan
sa agik-ik, gilibutan

Sunday, September 14

NAGTUWAD BALISKAD ANG BALAY



Ang iyang atop gustong
modapat sa yuta
ug ang mga bintana
nangahagba
Upat ka poste
nagpadayag ngadto
sa naghinuktok
nga panganod
ug ang mga bungbong
nitalikod sa
natulog nga salog.

Gikan sa kasilyas
ang tubig niagas
padulong sa kisame
nga naglikay
sa sabaan nga ulan
samtang ang hagdanan
nikab-ot sa
nakurat nga bulan.

Ug ang kasingkasing,
tinai, atay, utok
dila, ngipon, gusok
og ubol-ubol
sa nagtuwad baliskad
nga balay, gisalo sa
planggana nga naglibog.

Monday, September 8

PAGPANGITA SA KATAPOSANG ROMANTIKO






Samtang nagbasa ko sa imong balak
wala nako tuyoa. Paghandum
sa lalaki nga nikagiw na.

Kadtung mohatag sa katapusan
nga lingkoranan. Mokapyot
sa trisikad aron lang
ang akong sampot mahimutang.

Kadtung mopadala sa sulat
nga tam-is og dila. Mokutlo
sa bitoon og bulak sa
kangkong kay kanako ihalad.

Kadtung dili motawag kanako
ug borikat. Mopalandong
sa hinungdan ngano nga
ako namaligya niining
biko nga gitamastamasan.

(Asa na man to siya?
Kay kining akong kasingkasing
nga nagkamuritsing. Kinahanglan
nga salbahon sa mga tiaw ning panahon.)

*ang hulagway "Babayeng Naghulat" iya sa magbabalak

Sunday, August 31

PUNGKO PUNGKO LANG!



Kung wala koy kwarta
Moadto ko sa may eskina
Mopungko sa silya
Mopalit og humba
Nga tag dise-otso singkwenta

Ug Kan-on nga lagom
Apan kagumkom
Ice water nga tagpiso
Mabusog na dayon ko

Pasagdan nako ang nanglabay
Mga tawong nagbaybay
Nga pilit og hinapay
kanako nagbiaybiay
kay sila kuno mga sosyal

Morag ang ilang pagkaon
matag-adlaw
Baboy nga inasal.

JE ME'N FOU




Sa usa ka lawak nga dulom
Nangapa ko sa usa ka butang
Nikamang ilawom sa katri
Nikatkat sa kisame
Ning akong paninguha
Pagkaplag sa itom
Nga sapot kong nawala.
Dugay kong nakamatngon
Nga wala diri ang sinina
Nga dili gyod diay makakita
Kining akong mga kamot
Nga dugay nang buta
Apan dinhi sa akong ulo
Nadunggan ko ang malipayon
Nga tono ---
Je me’n fou*


Je me’n fou – Buang ako
*ang hulagway iya sa magbabalak

Saturday, August 30

ADUNA'Y USA KA TAWO



Wala ko Kahibalo
Nga aduna man diay usa ka tawo
Ilawom sa asul nga kaldero
nagsul-ob og mabulakong karsonsilyo

Kay gusto siyang molabang
Ning dagat nga nagsalimuang
Taliwa sa akong mga kabuang
Ug nagkalainlain nga pagsagubang

Kay abi man gud nako
Usa ra ang ginoo
Nga makasumpo-
Niining naghaguros kong lilo.

Thursday, August 28

Inig Sawom Nako sa Dagat




Dinhi sa akong hunahuna
gusto ko mahimong isda
mosawom sa ilawom sa dagat
nga dili magkayamukat
sa gilukdo nga hangin
nga bug-at pas
usa ka sakong buhangin
makig-abiabi kang Lapulapu
samtang magtagay
mig Vino Kulafo
makigsayaw sa kugita
tango, boogie og salsa
molabay sa nataran
sa iho nga taskawan
mokuyog sa barongoy
sa iyang pagsuroysuroy
og ang baskog nga bansikol
ibuya nako sa mulmol
nga nagguol-
kay dinhi ibabaw sa yuta
ang mga tawo nagkalata.

Tuesday, August 26

SA ATONG PAGLAKAW





Kahinumdom pa ka
sa bukid sa Ljubljana?
Diin ang lapukong yuta
atong gitumban
samtang ang oras nagdagan
ug kitang duha gibiyaan

Diin nadakin-as ko
sa tin-aw nga semento
sa akong pag-usyuso
niining lamian nga bino
kay gustong motilaw
niining prutas nga dili hilaw

Diin ang init sa adlaw
Miduyog sa atong katugnaw
Milamoy sa atong kahidlaw
sa usa ka pagbati
nga bungol-
dili mamati.

*Ang hulagway *Sa atong paglakaw* iya sa magbabalak



DUHA KA TUKO

Nipilit sa bungbong
ang duha ka tuko
nga gusto moingkib
sa ilang mga ikog
wala sila kamatngon
nga inigtakdol
sa bulan nga kwanggol
dili na motubo
pag-usab ang ikog
nga nikurog

* ang hulagway "Tuko" iya sa magbabalak

Tuesday, August 12

DAMGO NI ELEUTERIA KIRSCHBAUM


Usa na katu-ig ang nilabay apan mao ra man og

kagahapon lang.

Ako si Eleuteria Duhaylungsod. Wala pa gayud ko

maanad pero Eleuteria Kirschbaum na diay ang akong

ngalan karon. Ang akong istorya didto nagsugod sa

barangay Guindulman sa Bohol. Unya nasumpayan

kini sa Mactan International Airport.

Sa dihang nilanding ang eroplano nga akong

gisakyan didto sa Kota Kinabalu sa Malaysia, hapit

muboto ang akong kasing-kasing sa kahadlok. Kay sa

tibuok nakong kinabuhi wala pa gyud ko naka-angkas

og eroplano. Karon pa gayud.

Maayo gani kay beinte minutos ra mi sa Kota

Kinabalu busa dili na kinahanglan mobiya pa ko sa

akong lingkuranan. Pastilan! Dili pa gyud ra ba ko

hanas motangtang sa akong seatbelt. Hapit ko malisang

niadtong higayona pagdayon og lupad sa eroplano. Kay

wala man pod koy hanaw sa pagtaud sa maong seatbelt.

Maayo galing kay gitabangan ko sa akong tupad nga

Amerikano. Labihan nakong ulawa sa dihang gitudlo-

an ko niya pagpasok og pagbira aning sinturon nga

gama sa kabilya.

Pastilan! Mag-unsa na lang ko og dili makasugat si

Hans sa ako pag-abot nako sa Germany. Nagsige na

lang baya ko og pamastilan niini.

Si Hans mao ang akong pamanhunon nga Aleman.

Tiaw tiaw ra baya tong ako sa akong ig-agaw nga si

Merle dihang niuli siya sa Guindolman. Paglabay sa

tulo ka tuig gikan naminyo siya sa iyang penpal. “Tagai

sab ko ug Amerikano nga pamanhunon aron makaanak

sab ko og bata nga pareha sa imong anak, gwapo

kaayo!” Akong gikantyawan si Merle “O! sige

pangitaan ta ka og bana aron naa na unya koy

paryente nga masangpit didto sa Germany” kanayon pa

ni Merle.

Wala kadto nako gihunahuna nga matinuod. Apan

sa dihang nakadawat na ko og sulat gikan kang Hans,

niusbong baya usab ang akong damgo. Ang hulagway

niya nga iyang gipadala sa ako kuyog sa iyang sulat,

gitipigan gyud nako og maayo.

Og pagkahuman sa unom ka buwan nga sinulatay,

iya nang gipaareglar ang akong bisa. Ambot og kapila

ko nagbalik-balik sa Sugbu para sa akong passport?

Puerteng lisura! Unsa man pod tong akong birth

certificate nga wala na man hikit-i sa munisipyo.

Gikitkit man siguro to sa ilaga o sa anay ba kaha?

Og sa dihang nilusot na ang akong passport, ang

akong fiancée visa na usab ang problema. Dili gyud

lalim ning magpa-interbyu didto sa German embassy sa

Manila. Maayo na lang gani kay gikuyogan ko adtong

taga travel agency nga maoy naghikay sa akong mga

papeles.

Og nakalakra man siguro sa akong palad si Hans.

Kay sa wala damha, na-aprubahan man ang akong

bisa. Hapit na gyud siguro nako makab-ot ang akong

damgo. Nga usab makatabang sa akong ginikanan og

mga igsoon nga nagpuyo sa kapait sa ka-pobrehon sa

Pilipinas.

Kaanindot gayud kong ang akong mga igsoon

makahuman sa College. Og sila pud ni Nanay ug Tatay,

makapuyo na sa balay nga walay buslot ang atop.

Pareho sa bag-ong panimalay sa mga ginikanan ni

Merle. Unya makakaon sab intawon sila og karne

matag adlaw.

“Fasten your seatbelts please” Ingon pa sa gwapa

nga stewardess nga naglakawlakaw sa eroplano.

Niining higayona, wala na kaayo ko nakulba-an kay

nakasabot na man ko sa iya.

Sa wala nagdugay nibalik na usab ang maong

stewardess “Would you like fish in curry sauce and rice

or beef rouladen with mashed potatoes Ma’am?” “Fish,

Ma’am” maoy akong nadali-dali og tubag. Kay wala

man ko kaila adtong iyang giyawit tanan. “How about

wine, juice, coffe or tea?” “Cokes, Ma’am” tubag pa

nako. Maayo gali kay wala na siya’y pangutana pa nga

lain kay ang usyuserong Amerikano sa akong tupad

naminaw baya sa amo.

Pagkahuman nako og kaon, gitan-aw nako kung

wala ba maibot ang lingin nga sticker sa akong asul

nga blusa. Kay pagcheck-in nako didto sa syudad ni

Lapu-lapu, gipapilit kini sa babaye sa ako didto sa

counter.

“Paghulat lang sa mando sa stewardess aron dili ka

mabiyaan sa imong connecting flight” matod pa sa

maong babaye.

Sa pagkatinuod, gikuyawan gyud kaayo ko nga

mapadpad ko sa laing espidno. “Hesus, Maria

kalawaton, mag-unsa na lang?” pulong nako sa akong

kaugalingon.

Sa wala magdugay, niabot na mi sa Kuala

Lumpur. Ang stewardess niduol sa ako og ingon pa

niya” Please stay in your seat until I come back for you”

samtang nagtan-aw siya sa sticker sa akong blusa.

Maoy hinungdan nga nagpabilin ko sa eroplano.

Hangtod nga hapit wala nay nabilin nga pasahero. Tulo

na lang mi kabuok unya puros mi Pilipina nga pers

taym pa nakasakay sa eroplano. Og usab nakatungtong

sa langyaw nga nasod.

Si Vangie og si Nerissa padulong usab sila sa

Frankfurt, Germany. Pareha sa ako, nanimpalad sab

sila nga moasenso ang kinabuhi pinaagi sa pagminyo sa

usa ka langyaw. Nalipay kaayo ko nga naa na koy

kuyog. Og nahuwasan gamay ang kalabog sa akong

kasing-kasing.

Sama sa mga masinundanon nga karnero,

gitultulan mi sa stewardess sa Gate 47 diin modunggo

ang eroplano nga magdala kanamo sa Germany. Unom

ka oras ang among stop-over sa Kuala Lumpur. Mao

kadto nga nakalugar mi sa pakighimamat sa usag-usa

“Ang akong pamanhunon nga si Peter, saisenta anyos

na og ako magbeinte-dos pa lang sa sunod tuig, pero

kinahanglan praktikal na karon” matud pa ni Vangie.

“Napulo ka tuig ang biya namo ni Markus apan

nagkahigug-maay pod mi, oy, bisan og sa e-mail og

sa telepono lang” subay usab ni Nerissa.

Wala ko mosabat sa maong istorya. Kay sa

pagkatinuod, dili man pod gugma ang rason nga

makigminyo ko kang Hans. Gipul-an na lang gyud ko

sa kalisod sa Pilipinas.

Si Hans maoy akong salbasyon ning kinabuhi nga

way kapaingnan- kalisod lang gihapon. Si Tatay walay

klarong trabaho unya palahubog pa gyud. Si Nanay

sige og pusta sa masiao unya nagsige pod og kamabdos.

Dose na mi kabuok og ako ang kamaguwangan.

Nigraduate na ko sa Guindolman Public High School

unya sa edad nga beinte-tres, kinahanglan na kong

motabang sa akong pamilya. Wala gyud koy plano nga

maminyo kang Kardo nga maag-uuma. O dili ba kaha

kang Nestong nga traysikol drayber. Kay sigurado gyud

ko nga dili moasenso ang akong kinabuhi kuyog nila.

Ayaw na lang, intawon!

Maayo lang unta og suertehon ko ani kang Hans.

Ang flight gikan sa Kuala Lumpur padulong sa

Frankfurt, nikabat og mga walo ka oras. Unya ang

kulba sa akong dughan nagpadayon gihapon. Dili na

tungod sa kahadlok nga masa-ag ko. Apan tungod sa

kalisang niining bag-ong kinabuhi nga akong giatubang

karon. Ang lalaki nga akong minyoan, usa ka

estranghero. Wala pa man gani mi nagkita sa personal.

Sus! Kung mahimo pa lang moambak sa eroplano

og molupad balik sa Pilipinas.

Apan dako ang paglaom ni Nanay ug Tatay kanako.

Nanghambog na man gani to sila sa among silingan nga

tsismosa. Nga sa dili madugay, mapalitan na nako sila

og karaoke. Mao man siguro kadto ang nakahatag nako

sa kaisog sa pagsagubang niining walay undang nga

kulba sa akong kahiladman.

Ensaktong alas siete kuarenta’y singko sa buntag

pag-abot nako sa Frankfurt. Wala koy tarong nga tulog

kay nag-alingasa man ang akong utok. Di sab ko

kahibalo mopa-andar sa gamay nga telebisyon sa

atubangan sa akong lingkuranan. Busa nagsige na lang

og tuyok-tuyok ang akong panumduman. Wala sab koy

makaistorya. Si Vangie ug Nerissa, layo man sila sa

akong gilingkuran. Og ang akong tupad wala man

motagad sa akoa. Pagkabinhod ra ba sa akong natulog

nga paa.

Pareho sa nahitabo sa Kuala Lumpur, giguyod na

usab kami sa stewardess. Iya ming gitultulan sa bintana

sa immigration officer unya gitugonan mi kung unsaon

pagtultol sa kuhaanan sa among maleta.

Wala na gyud kaantos ang akong mga nerbyosa

nga tuhod. Nikurog kini ug taman sa dihang ako nang

torno sa maong bintana. “Passport please. How long are

you staying in Germany? Where are you going to stay?”

Ang ratatat nga pangutana sa pulis nga nagpasundayag

sa bintana.

Wala ra siguroy sayop kadtong papel nga akong

gitubagan didto sa eroplano. Pagkahuman sa

nagkayuring nakong tubag sa iyang mga pangutana,

gihatag man niya ug balik ang akong passport. Sama sa

usa ka kriminal, nagdali ko sa paglakaw pahilayo

kaniya.

“Maayo unta og duol ra ang atong puy-anan dinhi”

matud pa ni Vangie “kay aron magkita lang gihapon

ta” “Bitaw”sugyot pa ni Nerissa. Samtang igo lang kong

nitando, sa dihang naghulat kami sa among mga

bagahe. Og gikuot nako sa akong pitaka ang hulagway

ni Hans. Hinaot pa unta nga naghulat siya kanako

niadtong tungura.

Pagkadako sa paluparan sa Frankfurt. Limpyo

kaayo ang palibot. Galing ang hangin nga nihikap sa

akong nawong, presko usab kaayo. Unya bisan sa

kadaghan sa mga tawo dinhi, hilom man kaayo ang

lugar. Humot usab og langyaw. Pareho sa kahumot sa

bag nga pasalubong ni Merle kanako pag balikbayan

niya sa niaging tuig didto sa Guindolman.

Sa wala madugay, adunay tawo nga nagkaway sa

ako. Og mao na kadto ang primerong pagkita nako sa

akong pamanhonon.

Tambok man diay kaayo si Hans. Dili man gud

kinatibuk-ang lawas ang hulagway nga gipadala niya sa

ako sa Pilipinas. Apan susama sa langgam nga gipreso

sa hawla, nagpakasal lang gihapon ko sa iya.

Dili sab siya maayo mag-iningles. Unya wala usab

siya’y tarong nga trabaho. Maayo galing kay nagpuyo

mi sa balay sa iyang inahan. Busa wala ra mi gasto sa

abang, koryente og pagkaon.

Apan ang iyang madawat nga welfare compensation

gikan sa ilang gobyerno, igo lang pod igasto sa iyang

bisyo. Kada adlaw lima ka kahang sigarilyo og napulo

ka botelyang Bitburger beer gayud ang iyang mahurot.

Unya magsige usab siya og laag kuyog sa iyang barkada

nga magsakay sa ilang mga dagko nga motorsiklo.

Mahal ra ba kaayo ang gasolina dinhi. Kung kwentahon

kini nako sa kwarta sa Pilipinas, mokabat na kini sa dos

sientos kapin kada litro.

Ang akong pinuy-anan dinhi sa Hundsangen gama

sa semento. Susama kini sa balay og dato didto sa

Guindolman. Ang akong pagkaon, lamian usab.

Ikomparar sa talbos sa kamote og mais nga maoy

madali-dali ni Nanay. Matuk-an man gali ko usahay

iniglamoy nako sa brotchen ug bratwurst kung

makahinumdom ko sa kawad-on sa lamesa sa akong

mga igsoon.

Aduna usab kami awto nga magamit sa pagsuroy-

suroy. Didto sa luag nga autobahn inigbisita namo

panagsa sa ila ni Merle og sa iyang istrikto nga

bana. Busa, dili ako angay nga magmasulob-on dinhi.

Apan ngano man nga bug-at man kaayo ang

akong kasing-kasing? Tingali tungod kini kay wala pa

gyud ko mobati og gugma kang Hans. Basin usab og

ang hinungdan niini mao ang higante nga kamingaw

nga akong gibati sa kada adlaw.

Pagkalami gyud subayon sa akong damgo, ang

dagat didto sa Guindolman. Magtiniil samtang

maligo sa grasya sa init nga adlaw og sa parat nga

hangin. Nahidlaw pod ko sa hilaw nga saging nga

gilung-ag. Unya ginudnod sa ginamos- tugnos nga maoy

among bitbiton didto sa baybayon matag Domingo.

Possible usab nga gipul-an na ko nga mao ra man

og ako ra ang nagtikawtikaw dinhi sa among balay. Dili

man mi magkasinabot sa inahan ni Hans kay wala man

usab siyay iningles. Maglikay na lang ko sa iya.

Ambot og ngano nga bisan sa kadaghan sa mga

panimalay og mga awto dinhi, hilum man kaayo ang

akong palibot. Usahay mao ra man og ako na lang ang

tawo nga nahibilin sa tibuok kalibutan.

Siguro naggikan kini sa rason nga hangtod karon

dili gihapon ko hanas mag-german . Wala gayud koy

tarong nga kaistorya dinhi.

Naunsa na kaha to si Vangie og si Nerissa karon?

Wala man sab mi naghatagay og among mga numero sa

telepono kay gapareho ra man ming tulo. Walay mga

hanaw. Mahal usab kaayo dinhi kung magsige ka og

gamit sa telepono. Kada istorya namo dinhi sa

telepono, mao ra usab kini og dunay metro pareho sa

taksi. Paspas kaayo ang patak.

O dili ba kaha ang hinungdan sa pagtingkagol

niining akong dughan tungod kay usa ka tuig na ang

milabay og wala lang gihapon ko nakapalit ug

karaoke para kang Nanay ug Tatay.

*ang ritrato gikan sa akong mubo nga sine nga "Pagbalik"

Tuesday, August 5

UNSAON PAGLUPAD


Bisan unsaon nako
Pagpatubo ug pako
Dinhi sa akong siko

Paggamit sa anting-anting
Nga nagtaginting
Dapit sa akong aping

Paghulam sa kalayo
Sa mga guatsinanggo
Nga santilmo

Dili lang gihapon
Kanako motapon
Ang gamhanung bitoon

Kay gusto kong molupad
Lapos sa gisaad
Sa damgong gibulad

Ilawom sa adlaw
Nga nitabon sa bangaw
Sige ug tagawtaw

Mosakay na lang ko
Sa hangin nga bilyako
Moangkas sa mga kuko

Sa mga langgam sa engkanto.

*ang ritrato gikan sa "Babaye Gid Haw?", akong exhibit sa Bacolod City

Monday, August 4

BABAYE SA PANGANOD





Lisod kab-uton
si Inday
nga naglutaw
sa panganod
lalum og katulog

Dili siya kadungog
Sa mga pulong
nga sa yuta
naggikan

Buta siya
sa mga kidhat
nga kaniya nag-aghat
mao rag mga kilat

Dili siya motilaw
sa mga hagawhaw
sa tabanog
nga kaniya gusto mobatog

Ayaw siyag hikapa
kay sa imong mga kamot
kaming mga babaye
sa panganod
mahanaw kay mangluod.

*Ang ritrato dinhi gikan sa "Babaye gyud diay?" nako nga exhibit

Tuesday, July 15

WA KAY GUSTO SA AKO


Kay gikawat nako
ang mga lansang
nga gigamit
sa pagsilot
kang Hesukristo
gilabay nako
ang korona
nga gipurongpurong
sa ulo
ni Birhen Maria
ug akong gipapas
ang litrato
ni Jose
nga amahan
sa atong magsasalba.
kay nawad-an
nako ug gana
pagpaminaw sa ilang
mga istorya
nga gipatik sa bibliya,
ang akong ginoo karon
mao na ang panahon
nga wala mag-ingnon
Tawo, lakaw
sa ako paminaw
kay kung dili ikaw
sa kasakit, mabanhaw.
usa ra ang tugon
sa ako sa panahon;
iniglabay niining tanan
usa ra ang atong paingnan
lapok, abo ug kawad-on
wala siya naghukom.
ang balaod gama sa tawo
gikinahanglan haron
mahubsan ang reklamo
nga sa ato nagliyoliyo.
ang akong gitahod
mao ang kinaiyahan
nga kanunay
gisipit sa kinaadman
sa iya-
maminaw kitang tanan.
ayawg kasuko
basin baya diay
ug ikaw adunay gusto
sa ako.

*ang ritrato dinhi gikan sa "Babaye gyud diay?" nako nga exhibit


MGA DAGWAY NI INDAY

Nagkalata ang dagway ni Inday. Asawa, inahan, trabahanti
ug artista. Nan, karon usa siya ka dalaga, matahom, seksi
ug gukdonon sa mga lalaki. Ugma, usa siya ka bangis nga amazona,
manamastamas sa tanan nga nanglupig niya. Unya inig mata niya
pagtakdol sa buwan, mosakay siya sa iyang ginsakpan nga langgam
kon dili man gani mosulob siya sa pako sa manananggal. Unya
molupad sa bukid sa Manunggal. Usahay, mahimo siyang diwata
nga mohatag sa tanan nga gustong ninyong matamasa. Sa sunod
semana, mahimo siyang sirena, molangoy sa lapad nga dagat
nga dili matungkad. Ayaw pagtuo nga si inday dili hapsay.
Kay bisan og ang iyang mga tango motumaw, bisan og ang iyang
sungay mosayaw. Ayaw panaway! Kay sa tanang panahon,
magpabilin lang gihapon ang iyang pagka-inday.

ILONGGO TRANSLATION (Salamat kang KARLA QUIMSING)
Ang mga Guya ni Inday
Dunot na ang guya ni Inday. Asawa, iloy, trabahanti
Kag artista. Ay abaw, subong, dalaga siya, matahum, seksi,
Kag lalagson sang mga lalaki. Buwas, isa siya ka bangis nga amazona
Manukot sa tanan nga nanglupig sa iya. Sa iya nga pagbugtaw
Mag sanag ang bulan, masakay siya sa sinakopan nga mga pispis
Kon indi gani, masul-ob siya sang pak-pak sang manananggal. Dayon,
Malupad sa bukid sang Manunggal. Kung kis-a mahimo siya nga diwata
Nga mahatag sa tanan niyo nga mga handum. Sa sunod nga
Semana, mahimo siya nga sirena, malangoy sa malapad nga dagat
Nga indi matungkad. Indi magpati nga si inday indi matawhay.
Kay biskan ang iya mga bangkil hining-hining, biskan ang iya
Sungay maki-ay ki-ay. Indi magkahikay! Kay asta sa ulihi
Mapabilin lang gyapon ang iya nga pagka-inday.

*ang ritrato dinhi gikan sa akong Maribago Bluewater exhibit (nga wala mahinayon)

Tuesday, June 3

HAPAK SA BALOD





Sa
Matag hapak
Sa balod sa baybayon
Mohapdos ang akong pus-on
Guyoron ang akong kasingkasing
Padulong didto sa taliwala sa dagat
Nga bisan unsaon nato sa pagsalum, dili
Gayud matugkad ni bisan kinsa nga nanghinaot
Sa pagkab-ot, pag-angkon sa mutya ning perlas nga gitangag
Ning higante nga takubo nga dugay nang naghulat sa taghoy sa mulmol.

Kay
Matud pa
Sa mangingisda
Ang gingharian sa syokoy
Nga gialima sa maanyag nga sirena
Dili gayud maangkon sa mga tawo sa yuta
Hangtud sa panahon nga kitang tanan dinhi mokat-on
Sa pagpaminaw sa mga kanta og hugoyhugoy sa mga kugita
Sa pagsayaw kuyog sa mga hapak sa balod gikan sa taliwala
Sa dagat, padulong sa pus-on sa baybayong tangag ang kasingkasing nga maluibon
Pagkahumag tuslob sa dagat nga parat manalingsing kini sama sa sanga sa pagatpat

Hinaot pa unta.

*ang ritrato dinhi gama sa yuta, gikan sa "Kausa:Women's Issues" nako nga exhibit